در شرایطی که دمای تهران به مرز ۴۱ درجه سانتی‌گراد هم رسید، شاخص‌های آلایندگی به‌ویژه گاز ازن (O₃) نیز سیر صعودی گرفته‌اند؛ موضوعی که زنگ خطر سلامت عمومی را برای گروه‌های حساس از جمله کودکان، سالمندان و بیماران تنفسی به صدا درآورده است.
بر اساس اعلام اداره کل هواشناسی استان تهران، گرمای بی‌سابقه این روزها باعث تشدید تولید گاز ازن در سطح پایین جو شده است؛ گازی که به گفته سازمان بهداشت جهانی، در کنار گرد و غبار، مونوکسید کربن، دی‌اکسید نیتروژن و گوگرد، از اصلی‌ترین عوامل آلودگی هوا به شمار می‌رود.
تابستان بدون روز پاک
تهران از ابتدای تابستان امسال روزی را بدون آلودگی پشت سر نگذاشته است. بنا بر گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، شاخص آلودگی در بسیاری از روزها در وضعیت هشدار یا بسیار ناسالم قرار داشته و در هفته دوم تیر حتی از مرز ۳۰۰ عبور کرده است. حالا، افزایش دمای هوا، بار دیگر شاخص ازن را به بالاترین سطوح خود رسانده است.
کارشناسان هشدار می‌دهند که اثرات مخرب گاز ازن در هوای گرم دوچندان می‌شود؛ چرا که نور خورشید با واکنش شیمیایی مولکول‌های آلاینده، به تشکیل ازن در سطح زمین کمک می‌کند. این گاز می‌تواند با تحریک مجاری تنفسی، زمینه‌ساز حملات آسم، تنگی نفس و حتی بستری‌شدن بیماران شود.
ازن، گاز پنهانی اما کشنده
ازن، برخلاف تصور رایج، فقط در لایه بالایی جو مفید است. همان‌جایی که مانند سپری طبیعی، زمین را از پرتوهای مضر فرابنفش محافظت می‌کند. اما در نزدیکی سطح زمین، ازن نه تنها مفید نیست بلکه از عوامل جدی تهدید سلامت محسوب می‌شود. تحقیقات سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که قرارگیری مداوم در معرض این گاز می‌تواند به بروز بیماری‌های ریوی، قلبی و مغزی منجر شود و خطر مرگ زودرس را افزایش دهد.
طبق همین گزارش، سالانه نزدیک به ۶.۷ میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. در این میان، کودکان در معرض بیشترین خطر قرار دارند، چرا که هم فعالیت بدنی بیشتری در فضای باز دارند و هم ریه‌هایشان هنوز به رشد کامل نرسیده است.
راهکارهایی برای در امان ماندن از گاز ازن
سازمان‌های بین‌المللی نظیر IQAir، که در حوزه پایش کیفیت هوا فعالیت می‌کنند، مجموعه‌ای از توصیه‌ها برای کاهش مواجهه با ازن ارائه کرده‌اند. این توصیه‌ها شامل پرهیز از حضور در فضای باز در ساعات میانی روز، استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا با فیلترهای فوق‌دقیق و همچنین پایش لحظه‌ای کیفیت هوا با کمک مانیتورهای اختصاصی است.
از جمله فناوری‌های پیشنهاد شده، فیلترهای HyperHEPA هستند که توانایی جذب ذرات معلق تا اندازه ۰.۰۰۳ میکرون را دارند؛ یعنی ذراتی بسیار کوچک‌تر از ویروس‌ها که می‌توانند همراه با گاز ازن وارد سیستم تنفسی شوند.
تغییرات اقلیمی و آینده‌ای پرمخاطره
دانشمندان تأکید می‌کنند که تغییرات اقلیمی، به‌طور مستقیم در تشدید آلودگی ازنی مؤثر است. افزایش دمای زمین، مدت و شدت دوره‌های آلاینده ازن را بیشتر می‌کند. از این‌رو، افزایش آگاهی عمومی، مدیریت منابع آلاینده و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک، راه‌هایی حیاتی برای حفاظت از سلامت شهروندان در برابر این تهدید ناپیداست.
