به گزارش وفاق ملی، دریاچه ارومیه در شرایطی بحرانی قرار گرفته است و نشانه‌هایی نگران‌کننده از وخامت اوضاع در ماه‌های آینده دیده می‌شود. کاهش چشمگیر بارش‌ها در سال آبی جاری، افزایش دما و افت محسوس ذخایر آبی سدهای حوضه آبریز، هشدارهایی جدی درباره تکرار وضعیت فوق‌بحرانی در پاییز پیشِ‌رو را به‌همراه داشته است.
احتمال می‌رود سطح آب دریاچه تا آبان‌ماه به پایین‌ترین ترازهای ثبت‌شده در سال‌های اخیر برسد؛ وضعیتی که یادآور روزهای تلخ خشک‌شدن ۹۵درصدی مساحت دریاچه در گذشته‌ای نه‌چندان دور است.
در رابطه با این موضوع، احمدرضا لاهیجان‌زاده معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست گفت: بر اساس آخرین آمار مربوط به ۱۱ خرداد ۱۴۰۴، تراز سطح آب دریاچه ارومیه در این تاریخ ۱۲۷۰/۲۵ سانتی‌متر، وسعت دریاچه ۱۱۱۰ کیلومترمربع، و برآورد حجم آب موجود در دریاچه یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب است.
وی افزود: در ۱۱ خرداد سال گذشته، تراز آب ۱۲۷۰.۶۷ سانتی‌متر و حدود ۴۲ سانتی‌متر بیشتر از وضعیت فعلی بود، همچنین وسعت دریاچه در آن زمان ۲۱۷۱ کیلومترمربع و حجم آب موجود ۲.۸ میلیارد مترمکعب برآورد شده بود. تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه ۱۲۷۴ متر است؛ یعنی اکنون حدود ۴ متر زیر این تراز قرار داریم، اگر قرار باشد دریاچه به این تراز برسد، باید حدود ۱۵ میلیارد مترمکعب آب در آن وجود داشته باشد، بنابراین، فاصله‌ای بسیار زیاد با تراز اکولوژیک داریم که نگرانی جدی ایجاد کرده است.
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به وضعیت بارش‌ها در حوضه آبریز ارومیه توضیح داد: در حوزه آبریز دریاچه ارومیه، در سال آبی جاری به‌طور متوسط حدود ۲۷ تا ۲۸ درصد کاهش بارندگی نسبت به سال گذشته ثبت شده است، ارومیه از این نظر وضعیتی بسیار نگران‌کننده دارد.
لاهیجان‌زاده در پاسخ به اینکه؛ “آیا ممکن است در تابستان باز هم شاهد خشکی ۹۵ درصد مساحت دریاچه ارومیه باشیم؟” گفت: در پاییز ۱۴۰۲ ما به وضعیتی بسیار بحرانی رسیدیم و حجم آب دریاچه به زیر ۶۰۰ میلیون مترمکعب کاهش یافت، با توجه به مقایسه‌هایی که اکنون انجام می‌دهیم، احتمال می‌دهیم این وضعیت مجدداً در پاییز امسال، حدود آبان‌ماه، تکرار شود. در زمان حاضر شرایط نه‌تنها مشابه پاییز ۱۴۰۲ است، بلکه به‌دلیل کاهش بارش‌ها و افزایش دما، ممکن است اعداد مربوط به تراز سطح آب، وسعت و حجم آب دریاچه از آن زمان هم پایین‌تر برود.
وی رهاسازی آب از سمت سدها به‌سمت دریاچه در فصل تابستان را به‌دلیل کاهش ذخایر آب شرب منتفی دانست و گفت: در زمان حاضر سد بوکان، که یکی از سدهای اصلی تأمین‌کننده آب دریاچه است، حدوداً ۳۲۰ میلیون مترمکعب آب دارد، البته این عدد به‌صورت روزانه تغییر میکند و ممکن است با اختلافی حدود ۱۰ تا ۱۵ میلیون مترمکعب جابه‌جا شود، اما در سال گذشته در همین تاریخ، سد بوکان بیش از ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب داشت؛ یعنی دو برابر مقدار فعلی.
او اضافه کرد: از این مقدار فعلی، حدود ۱۸۰ میلیون مترمکعب باید برای تأمین آب شرب شهر تبریز رهاسازی شود، همچنین برای آب شرب برخی شهرهای مسیر نیز تأمین آب شرب ضروری است، کنار شرب حق‌آبه‌ای هم باید برای کشاورزی در همان منطقه تخصیص داده شود. رودخانه‌های زرینه‌رود و سیمینه‌رود رودخانه‌های اصلی تأمین‌کننده دریاچه هستند اما امسال آنها نیز وضعیت بحرانی دارند.
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: اکنون تمام جلساتی که در استانداری آذربایجان غربی و ستاد ملی سازگاری با کم‌آبی برگزار می‌شود، صرفاً برای تأمین آب شرب است، بنابراین قطعاً در تابستان امسال، آبی به‌عنوان حق‌آبه برای دریاچه ارومیه اختصاص نخواهد یافت.
وی درباره اصلاح الگوی کشت در حوضه آبریز ارومیه نیز توضیح داد: برای رسیدن به این هدف، دو کار باید به‌طور هم‌زمان و موازی انجام شود؛ اصلاح الگوی کشت جزو وظایف وزارت جهاد کشاورزی است، اما در مرحله اجرا، همکاری تنگاتنگ وزارت نیرو نیز ضروری است تا این فرآیند به نتیجه برسد، این نوع اقدامات «نرم‌افزاری» هستند؛ به این معنا که نیازمند آموزش، تسهیلات، تجهیزات در باغات و مزارع، و نظارت دقیق است تا اجرای الگوی کشت تحقق یابد.
لاهیجان‌زاده افزود: اما بخش دوم، جنبه حاکمیتی دارد و مرتبط با مباحث آب است، مثلاً در بازدیدی که ما اواخر پاییز یا اوایل زمستان انجام دادیم، مشاهده کردیم بسیاری از سردهنه‌ها باز بودند، در حالی که این سردهنه‌ها در چارچوب پروژه احیای دریاچه ارومیه احداث شده‌اند تا در فصول غیرکشاورزی، هیچ آبی به‌سمت اراضی زراعی هدایت نشود و همه آب رودخانه به دریاچه برسد اما متأسفانه مشاهده کردیم که اغلب این سردهنه‌ها باز بودند.
وی بیان کرد: این موضوع را با استاندار محترم در میان گذاشتیم، ایشان در نیمه دوم سال گذشته، با حکم دکتر عارف به‌عنوان دبیر ستاد احیای دریاچه منصوب شده بودند و نقش ملی در این زمینه دارند، چرا که باید سه استان (کردستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی) را پوشش دهند. پس از ارائه گزارش وضعیت، خوشبختانه ورود خوبی داشتند و با کمک یگان ویژه و شورای تأمین، ظرف چند روز تمامی سر دهنه‌ها را مسدود کردند که این موضوع باعث شد مقداری آب وارد دریاچه شود.
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست افزود: همچنین رهاسازی از سد کانی‌سیب و تونل احداث‌شده به‌سمت دریاچه در مقاطعی با دبی ۱۶ مترمکعب بر ثانیه و در ماه‌های اخیر تا ۳۵ مترمکعب بر ثانیه انجام شده است. بخشی از حجم کنونی ۱.۵ میلیارد مترمکعبی دریاچه حاصل همین ورودی از کانی‌سیب است اما متأسفانه از سایر سدهای احداث شده روی زرینه‌رود آب قابل توجهی دریافت نشده است.
لاهیجان‌زاده تأکید کرد: بخش سوم کار به ستاد ملی مربوط می‌شود. ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه باید بتواند از طریق سازمان برنامه و بودجه، ردیف اعتباری مشخصی برای این پروژه‌ها تأمین کند. تا سال ۱۴۰۰ اعتبارات نسبتاً مناسبی به این پروژه‌ها اختصاص داده می‌شد، اما از آن سال به بعد، عملاً اعتباری تخصیص داده نشده و فقط در حد ۲۰۰ میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته‌اند که پاسخگوی نیاز پروژه‌ها نیست. اکنون پروژه تصفیه‌خانه تبریز اجرا شده، اما خط لوله آن به دریاچه متصل نیست و این باعث می‌شود سالانه حدود ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب تصفیه‌شده وارد دریاچه نشود. این پروژه‌ها باقی‌مانده از قبل هستند و علاوه بر آن، باید به پروژه‌های کشاورزی پایدار نیز پرداخت.
وی با تاکید بر کشاورزی پایدار گفت: در این زمینه پروژه‌ای با همکاری UNDP داریم که امروز هم تفاهم‌نامه‌ای در همین زمینه امضا شد. فعلاً این پروژه‌ها فقط در حد چند روستای محدود در حال اجراست و بیشتر جنبه پایلوت دارد تا نشان دهیم که کشاورزی پایدار و معیشت جایگزین قابل اجراست. در حال حاضر روی ۵۶ روستا کار می‌شود. وزارت جهاد کشاورزی باید از این تجربه استفاده کرده و آن را در صدها روستای دیگر نیز پیاده کند. تا زمانی که این اتفاق نیفتد، نمی‌توان انتظار داشت که در بحث کشاورزی، موفقیت ملموسی حاصل شود.
