۹ سال پیش، بیابان لوت به‌عنوان نخستین میراث طبیعی ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد؛ افتخاری بزرگ که بسیاری از کشورها در آرزوی آن‌اند. اما این عرصه بی‌نظیر طبیعی، امروز با چالش‌های عمیق مدیریتی، فشارهای زیست‌محیطی و تهدیدهای انسانی دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ تا جایی که آینده آن در فهرست جهانی در معرض تردید است.
بیابان لوت، با ۴۰ هزار کیلومتر مربع وسعت – پهنه‌ای بزرگ‌تر از کشورهای اروپایی کوچک – یکی از گرم‌ترین نقاط زمین، با پدیده‌های زمین‌شناسی بی‌مانند و ظرفیت‌های شگفت‌انگیز گردشگری است. اما به‌جای بهره‌برداری پایدار، این گستره به میدان ورود بی‌ضابطه آفرودسواران، گذرگاه بزهکاران و عرصه مانورهای نظامی بدل شده است.
مهران مقصودی، مسئول تهیه پرونده ثبت جهانی لوت و مدیر پیشین پایگاه جهانی آن، از وضعیت نگران‌کننده می‌گوید: «ما حتی یک نیروی دائمی در کل لوت نداریم. نه نظارت هست، نه مسیرهای مشخص، و نه زیرساخت‌های لازم. همه‌چیز رها شده است.»
گرچه در زمان ثبت، سه پایگاه استانی و یک پایگاه ملی تعریف شد و اقداماتی چون تعیین مسیرها، نصب تابلوهای تفسیری و ایجاد دفاتر محلی آغاز شد، اما بی‌ثباتی مدیریتی و نبود بودجه، همه را متوقف کرده است. مقصودی هشدار می‌دهد که اگر این روند ادامه یابد، لوت ممکن است جایگاه جهانی خود را از دست بدهد؛ سرنوشتی تلخ برای یکی از مهم‌ترین موزه‌های طبیعی ایران.
در کشورهای پیشرو، عرصه‌های طبیعی مشابه با مشارکت مردم محلی، دولت و سازمان‌های خصوصی مدیریت می‌شود و حتی ورود گردشگران به‌طور کامل کنترل می‌گردد. اما در لوت، همچنان هرکسی از هرکجا می‌تواند وارد شود، زباله‌ها انباشته می‌شوند و ارزش‌های اکولوژیک آسیب می‌بیند.
کارشناسان معتقدند تنها راه نجات لوت، تدوین و اجرای یک نظام مدیریتی مشارکتی است؛ مدلی که در آن حفاظت، توسعه پایدار و منافع جوامع محلی در توازن باشد. اما پرسش کلیدی این است: آیا اراده‌ای در سطح ملی و استانی برای این نجات‌بخشی وجود دارد؟ یا باید منتظر روزی بود که یونسکو اخطار خروج از فهرست جهانی را صادر کند؟
