مقدمه: قرص نیزوپرد چیست؟
به گزارش وفاق ملی؛ قرص نیزوپرد (Nisopred) حاوی پردنیزولون است؛ یک کورتیکواستروئید مصنوعی که مشابه هورمون طبیعی کورتیزول در بدن عمل می‌کند. پردنیزولون با سرکوب سیستم ایمنی و کاهش التهاب، در کنترل طیف وسیعی از بیماری‌ها مؤثر است.
مکانیسم عملکرد دارو
پردنیزولون با دو مکانیزم اصلی عمل می‌کند:
- کاهش التهاب
- کاهش تولید واسطه‌های التهابی مثل سیتوکین‌ها، پروستاگلاندین‌ها و لکوترین‌ها
- تثبیت غشاهای لیزوزومی و کاهش نفوذپذیری عروق خونی برای کاهش ارسال گلبول‌های سفید به محل التهاب
- سرکوب سیستم ایمنی
- کاهش تکثیر و فعالیت سلول‌های لنفوسیت T و B
- کاهش تعداد گلبول‌های سفید مانند ائوزینوفیل‌ها و لنفوسیت‌ها
موارد مصرف و کاربردهای درمانی
این دارو در بیماری‌ها و شرایط متعددی تجویز می‌شود که در آنها کاهش التهاب یا سرکوب سیستم ایمنی ضروری است:
- بیماری‌های التهابی و خودایمنی: مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس، واسکولیت‌ها، سندرم نفروتیک، کولیت اولسراتیو، و بیماری‌های التهابی روده (کرون).
- بیماری‌های تنفسی مزمن: آسم مقاوم، COPD، برونشیت مزمن، سارکوئیدوز.
- آلرژی‌های شدید: آنافیلاکسی، آلرژی نیش حشرات، تب یونجه مقاوم.
- بیماری‌های پوستی: مانند پسوریازیس، اگزمای شدید، درماتیت تماسی، اریتم مولتی‌فرم.
- پیشگیری از رد پیوند عضو و برخی انواع سرطان‌ها یا اختلالات خونی.
مطالعات نشان می‌دهند که در آرتریت روماتوئید، بیش از ۸۰٪ بیماران بهبود التهاب و درد را تجربه کرده‌اند.
دوزهای معمول مصرف
میزان دوز بستگی به نوع بیماری و شدت علائم دارد، ولی به‌طور کلی:
| بیماری | دوز مصرفی معمول |
|---|---|
| آرتریت روماتوئید | ۵–۱۰ میلی‌گرم در روز |
| آسم | ۱۰–۲۰ میلی‌گرم در روز |
| کولیت اولسراتیو | ۲۰ میلی‌گرم در روز |
| بیماری‌های خودایمنی (سندرم گودپاستور، لوپوس، …) | ۵–۱۵ میلی‌گرم در روز |
عوارض جانبی پردنیزولون
عوارض شایع (مصرف کوتاه‌مدت)
- افزایش اشتها و وزن
- احتباس مایعات (ورم)
- سوزش معده، سوء‌هاضمه
- تحریک‌پذیری، اضطراب، نوسانات خلق
- اختلالات خواب، بی‌خوابی، تعریق
- آکنه، افزایش تعریق، کاهش اشتها
عوارض جدی (مصرف طولانی‌مدت یا دوز بالاتر)
- پوکی استخوان و خطر شکستگی استخوان
- افزایش فشار خون و افزایش قند خون (دیابت)
- سرکوب سیستم ایمنی → افزایش خطر عفونت‌های جدید یا تشدید عفونت‌های موجود
- سندرم کوشینگ: چاقی مرکزی، “صورت ماه”، فشار خون بالا
- ضعف عضلانی و میو‌پاتی
- مشکلات چشمی: آب مروارید، گلوکوم
- سرکوب محور HPA → عدم توانایی پاسخ مناسب به استرس در قطع ناگهانی دارو
- تغییر در توزیع چربی بدن: صورت «ماه»، گردن «گاوی»، چاقی شکمی
- نازک‌شدن پوست، استریا (خطوط جلدی)، کبودی آسان
- تأثیر بر رشد کودکان، احتمال تأخیر رشد هنگام مصرف طولانی‌مدت
- مشکلات روانی: افسردگی، اضطراب، مانیا، روان‌پریشی
علائم هشداردهنده (باید فوراً به پزشک مراجعه شود)
- تب، لرز، گلودرد یا علائم عفونت
- اسهال خونی، استفراغ خونی، مدفوع قهوه‌ای یا سیاه
- درد شدید شکم، سرگیجه، ضعف، بی‌هوشی
- روان‌پریشی، کبودی زیاد، تیرگی بینایی، تغییر ضربان قلب
موارد منع مصرف و احتیاطات
منع مطلق
- حساسیت به پردنیزولون یا سایر کورتیکواستروئیدها
- عفونت‌های قارچی سیستمیک یا عفونت‌های ویروسی شدید مانند هپاتیت فعال،
- زخم فعال معده یا دوازدهه
- پوکی استخوان شدید
- گلوکوم کنترل‌نشده یا آب‌مروارید پیشرفته
- دیابت کنترل نشده، فشار خون بالا بدون کنترل، نارسایی قلبی شدید
- سابقه ترومبوآمبولیسم خون و بیماری قلبی حاد
مواردی که مصرف با احتیاط نیاز دارد
- بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های کبدی و کلیوی، مشکلات تیروئیدی، افسردگی یا اختلالات روانی
- بارداری و شیردهی — ممکن است تا حدی از طریق جفت یا شیر منتقل شود؛ فقط تحت نظر پزشک مصرف شود روزانه
- کودکان (تأثیر رشد)
- واکسیناسیون با واکسن‌های زنده باید به تأخیر افتد یا با احتیاط بسیار در نظر گرفته شود
تداخلات دارویی و غذایی
- داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا آسپرین → افزایش خطر زخم گوارشی
- آنتی‌قارچ‌ها (کتوکونازول) → افزایش سطح پردنیزولون در خون
- داروهای رقیق‌کننده خون (وارفارین) → خطر خونریزی بیشتر
- داروهای فشار خون و دیابت → ممکن است نیاز به تنظیم دوز داشته باشند
- گیاهان دارویی مانند St. John’s Wort می‌تواند متابولیسم پردنیزولون را تغییر دهد
- مواد غذایی پرنمک یا الکل → می‌توانند خطر احتباس مایعات یا مشکلات گوارشی را افزایش دهند
نکات تغذیه‌ای و مراقبت‌های جانبی
- مصرف صبح‌ها همراه با غذا توصیه می‌شود تا تأثیر بر چرخه خواب و مشکلات گوارشی کاهش یابد
- کاهش مصرف نمک و شکر، افزایش مصرف پتاسیم — مانند موز، سیب‌زمینی — جهت کنترل فشار خون و تعادل الکترولیت‌ها
- مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D برای پیشگیری از پوکی استخوان
- ورزش منظم برای حفظ سلامت استخوان و کاهش تحلیل عضلانی
- نظارت مداوم پزشکی — بررسی فشار خون، قند خون، تراکم استخوان، سلامت چشم، عملکرد کبد و آزمایش‌های مرتبط
نکاتی درباره قطع مصرف دارو
- قطع ناگهانی دارو بسیار خطرناک است. پس از مصرف بیش از سه هفته یا دوز بالا، دارو باید به تدریج و تحت نظر پزشک قطع شود تا از سندرم ترک کورتیکوستروئید جلوگیری شود.
- برای برخی بیماران کارت اضطراری استروئیدی صادر می‌شود که در شرایط استرس (مثل جراحی یا عفونت شدید) به همراه داشته باشند.
- در صورت قطع ناگهانی، ممکن است نشانه‌هایی مانند خستگی شدید، ضعف، افت فشار خون یا نارسایی غدد فوق کلیوی بروز کند.
- همیشه طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- در صورت بروز عوارض جدید یا شدید، فوراً با پزشک تماس بگیرید.
- قطع دارو فقط به‌صورت تدریجی و تحت نظر پزشک ممکن است.
- مراقبت‌های تغذیه‌ای و فعالیت بدنی را فراموش نکنید.
تاثیر قرص نیزوپرد بر کودکان
مصرف پردنیزولون (نیزوپرد) در کودکان باید با احتیاط بسیار زیاد و تنها توسط پزشک متخصص انجام شود، چراکه عوارض جانبی در این گروه بسیار حساس‌تر و شدیدتر است.
عوارض شایع و خطرناک در کودکان:
- تأخیر رشد قدی و جسمی
- یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها درباره مصرف پردنیزولون در کودکان، مهار رشد طبیعی آن‌هاست. این دارو با سرکوب محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA)، می‌تواند ترشح هورمون رشد را کاهش داده یا متوقف کند.
- کاهش تراکم استخوان (پوکی استخوان زودرس)
- کودکان به دلیل نیاز بیشتر به ساختار اسکلتی قوی، به کلسیم و ویتامین D بیشتری نیاز دارند. پردنیزولون باعث دفع کلسیم و کاهش جذب آن می‌شود.
- تضعیف سیستم ایمنی و افزایش ابتلا به عفونت‌ها
- استفاده بلندمدت از دارو ممکن است سیستم ایمنی کودک را تضعیف کرده و خطر عفونت‌های ویروسی، قارچی و باکتریایی را افزایش دهد.
- مشکلات روانی و رفتاری
- بی‌قراری، تغییر خلق، تحریک‌پذیری، نوسانات رفتاری، حتی افسردگی یا پرخاشگری ممکن است در کودکان دیده شود.
- افزایش وزن و چاقی مرکزی
- توزیع چربی در بدن به سمت شکم و صورت تغییر می‌کند (ظاهر “صورت ماهی‌وار”).
نکات مهم:
- کودکی که از پردنیزولون استفاده می‌کند باید به‌طور منظم تحت بررسی رشد قدی و وزنی قرار گیرد.
- مکمل‌های کلسیم و ویتامین D به‌طور معمول همراه با دارو تجویز می‌شوند.
- مصرف دارو در حداقل دوز مؤثر و برای کوتاه‌ترین مدت ممکن توصیه می‌شود.
- واکسیناسیون با واکسن‌های زنده مانند MMR باید با تأخیر یا احتیاط زیاد انجام شود.
مصرف قرص نیزوپرد در بارداری و شیردهی
بارداری:
پردنیزولون در بارداری جزو دسته C در سیستم FDA است؛ یعنی:
«مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که دارو ممکن است برای جنین مضر باشد، ولی شواهد انسانی کافی در دست نیست. ممکن است مزایای مصرف دارو برای مادر در شرایط خاص، بیشتر از خطرات بالقوه برای جنین باشد.»
خطرات احتمالی در بارداری:
- شکاف کام (cleft palate) در جنین در صورت مصرف در سه‌ماهه اول
- وزن کم هنگام تولد
- تأثیر بر رشد جنین
- افزایش خطر پره‌اکلامپسی یا دیابت بارداری در مادر
فقط در صورت ضرورت و با تجویز پزشک متخصص زنان یا داخلی باید استفاده شود.
شیردهی:
- پردنیزولون از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می‌شود، ولی در دوزهای کم معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند.
- اگر دوز بالای دارو (مثلاً بیشتر از ۲۰ میلی‌گرم در روز) مصرف می‌شود، توصیه می‌شود مادر تا ۴ ساعت پس از مصرف دارو، از شیردهی پرهیز کند.
- نوزاد باید از نظر رشد و عفونت‌ها تحت نظارت باشد.
تداخلات درمانی مهم قرص نیزوپرد (پردنیزولون)
پردنیزولون می‌تواند با داروهای بسیار زیادی تداخل داشته باشد. این تداخلات ممکن است:
- اثربخشی دارو را کاهش یا افزایش دهد
- سطح خون داروها را بالا ببرد
- باعث عوارض جانبی ناخواسته شود
تداخلات دارویی مهم:
| دارو یا دسته دارویی | نوع تداخل | توضیح |
|---|---|---|
| NSAIDs (ایبوپروفن، ناپروکسن) | خطر زخم معده | مصرف همزمان خطر خونریزی گوارشی را افزایش می‌دهد |
| وارفارین و آسپیرین | خطر خونریزی | پردنیزولون اثر داروهای ضدانعقاد را افزایش یا کاهش می‌دهد |
| دیورتیک‌ها (فوروزماید) | کاهش پتاسیم | ممکن است سطح پتاسیم را به شدت پایین بیاورد |
| انسولین و داروهای دیابت | کاهش اثربخشی | ممکن است سطح قند خون را بالا ببرد و نیاز به تنظیم دوز انسولین باشد |
| داروهای ضدصرع (فنیتوئین، کاربامازپین) | کاهش اثر پردنیزولون | با افزایش متابولیسم پردنیزولون، اثر آن را کم می‌کنند |
| کتوکونازول | افزایش اثر پردنیزولون | مهار آنزیم‌های کبدی که پردنیزولون را تجزیه می‌کنند |
| واکسن‌های زنده | خطر عفونت شدید | پردنیزولون پاسخ ایمنی بدن به واکسن را کاهش داده و عفونت واقعی ممکن است رخ دهد |
| ریفامپین | کاهش سطح پردنیزولون | باعث افزایش متابولیسم و کاهش اثر دارو می‌شود |
| قرص ضدبارداری | افزایش اثر پردنیزولون | با کاهش تجزیه آن در کبد، سطح دارو را بالا می‌برد |
مکمل‌ها و مواد غذایی:
- الکل: افزایش خطر خونریزی گوارشی
- نمک زیاد: افزایش احتباس مایعات و فشار خون
- کلسیم و ویتامین D: توصیه به مصرف برای پیشگیری از پوکی استخوان
- گریپ‌فروت (نارنجی تلخ): ممکن است متابولیسم دارو را مختل کند
جمع‌بندی بخش تکمیلی:
قرص نیزوپرد در کودکان، زنان باردار، و شیرده فقط با بررسی دقیق مزایا و معایب تجویز می‌شود. همچنین، به دلیل تداخل‌های دارویی بسیار گسترده، باید فهرست کاملی از داروهای مصرفی و مکمل‌ها در اختیار پزشک قرار داده شود. همیشه مصرف این دارو باید تحت نظارت کامل پزشکی صورت گیرد تا خطرات آن به حداقل برسد.
جمع‌بندی و توصیه‌های پایانی
قرص نیزوپرد (پردنیزولون) دارویی بسیار مؤثر در کنترل التهاب و سرکوب سیستم ایمنی است که در بیماری‌های متعددی از جمله خودایمنی، التهابی، آلرژیک و ریوی کاربرد دارد. با این حال، مصرف آن با خطرات خاصی همراه است؛ به‌ویژه در مصرف طولانی‌مدت یا دوزهای بالا. عوارضی از جمله پوکی استخوان، دیابت، فشار خون بالا، تغییرات خلقی، مشکلات چشمی و بسیاری موارد دیگر می‌توانند بروز یابند.
