به گزارش وفاق ملی، کشاورزی ایران امروز با چالش‌های عمیق و چندوجهی روبه‌روست؛ از بحران آب و فرونشست زمین گرفته تا سیاست‌های ناکارآمد قیمت‌گذاری که انگیزه سرمایه‌گذاری را از بین برده است. کوروش صادق‌زاده، رئیس مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، در نشست «بررسی چالش‌های بخش کشاورزی استان گلستان» هشدار داد: فرونشست زمین در بیش از ۴۰۰ دشت کشور به یک تهدید سرزمینی و تمدنی بدل شده و در استان‌هایی چون اصفهان و کرمان حتی احتمال جابه‌جایی میلیون‌ها نفر وجود دارد.
بحران آب؛ بزرگ‌ترین تهدید کشاورزی ایران
بر اساس آمار ارائه‌شده، طی سه دهه اخیر بارش‌ها در ایران به‌طور میانگین ۱۶ درصد کاهش یافته است. کاهش ذخایر برفی، افت شدید روان‌آب‌ها و حفر بیش از یک میلیون حلقه چاه، منجر به اضافه‌برداشت ۳۵۰ میلیارد متر مکعب از منابع زیرزمینی شده است؛ منابعی که حاصل میلیون‌ها سال ذخیره طبیعی بوده‌اند و اکنون در خطر نابودی سریع قرار دارند.
صادق‌زاده تأکید کرد که پیامدهای این بحران تنها محدود به بخش کشاورزی نیست؛ کاهش حاصلخیزی خاک، شوری زمین‌ها، خشک‌شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها، افزایش گردوغبار و بیماری‌های تنفسی از مهم‌ترین تبعات این شرایط است. او تصریح کرد: بدون تغییر فوری سیاست‌ها، امنیت غذایی و زیست‌محیطی ایران به‌شدت تهدید خواهد شد.
کشاورزی معیشتی و بن‌بست قیمت‌گذاری دستوری
یکی دیگر از معضلات جدی، تداوم سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری است. به گفته رئیس مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب، این سیاست‌ها انگیزه سرمایه‌گذاری را از محصولات استراتژیک گرفته و سبب شده کشاورزی ایران همچنان در سطح معیشتی باقی بماند. وی بر لزوم حرکت به‌سوی کشاورزی صنعتی، شرکت‌های بزرگ کشت و صنعت و تجمیع اراضی تأکید کرد.
راهکارهای پیشنهادی برای عبور از بحران
صادق‌زاده با اشاره به تجربه کشورهایی مانند آمریکا و اسپانیا گفت: ایران باید برداشت آب کشاورزی را از حدود ۸۰ میلیارد متر مکعب به ۵۰ میلیارد متر مکعب کاهش دهد. او مهم‌ترین راهکارهای موجود را چنین برشمرد:
- کاهش برداشت سالانه ۱۵ تا ۳۰ میلیارد متر مکعب از منابع زیرزمینی
- تخصیص حداقل ۱۲ میلیارد متر مکعب به حق‌آبه‌های زیست‌محیطی
- افزایش بهره‌وری آب از سطح ۱.۲ به بیش از ۳
- تغییر الگوی کشت و جایگزینی محصولات کم‌آب‌بر
- توجه به مفهوم «آب مجازی» و واردات محصولات پرآب‌بر در مقابل صادرات محصولات کم‌آب‌بر
مصرف انرژی در کشاورزی؛ هزینه‌ای سنگین برای اقتصاد
رئیس مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب همچنین مصرف بالای انرژی در بخش کشاورزی را نگران‌کننده دانست. به گفته او، تولید ۳۸ میلیارد دلار محصولات کشاورزی بیش از ۱۴ درصد برق کشور، روزانه ۵۰ هزار بشکه نفت و میلیون‌ها تن گاز گلخانه‌ای مصرف می‌کند. این الگو علاوه بر آسیب زیست‌محیطی، بهره‌وری پایین این بخش را آشکار می‌سازد.
ضرورت تغییر نگرش عمومی و مشارکت مردمی
صادق‌زاده بحران آب را صرفاً یک موضوع دولتی ندانست و بر اهمیت تغییر نگرش عمومی در مصرف آب تأکید کرد. او خاطرنشان کرد: همان‌گونه که مردم در دوران جنگ همراهی کردند، امروز نیز باید به عمق بحران پی ببرند و در اصلاح الگوهای مصرف مشارکت داشته باشند.
نقش مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب
این مرکز به‌عنوان بازوی مشورتی اتاق بازرگانی وظیفه ارائه پیشنهاد به قوای سه‌گانه را بر عهده دارد. هدف اصلی آن ارتقای بهره‌وری، جذب سرمایه‌گذاری و انتقال دانش جهانی به بخش کشاورزی است. صادق‌زاده تأکید کرد: تولید ۳۸ تا ۳۹ میلیارد دلار محصولات کشاورزی سالانه، حدود ۷ تا ۸ درصد تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می‌دهد؛ درحالی‌که در اقتصادهای پیشرفته سهم کشاورزی بسیار کمتر است. این واقعیت نشان می‌دهد که اقتصاد ایران ناگزیر باید به سمت صنعتی‌شدن حرکت کند.
