ژئوپارک جهانی قشم در معرض خطر: هشدار یک کارشناس درباره تصمیمات غیرکارشناسی
به گزارش وفاق ملی، ژئوپارک جهانی قشم، نخستین ژئوپارک ثبت‌شده ایران و خاورمیانه، بار دیگر زیر ذره‌بین کارشناسان قرار گرفته است. حمیدرضا محسن‌پور، پژوهشگر و مدیر پیشین این ژئوپارک، در یادداشتی نسبت به پیامدهای تصمیمات غیرکارشناسی هشدار داده و احتمال تکرار تجربه تلخ حذف این ژئوپارک از شبکه جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۲ را برجسته کرده است.
ژئوپارک‌ها نه تنها زیستگاه‌های طبیعی با ارزش زمین‌شناسی هستند، بلکه قلمروهایی برای تلاقی علم، فرهنگ و گردشگری به‌شمار می‌روند. این مناطق با هدف حفاظت از منابع طبیعی، آموزش زمین‌شناسی، توانمندسازی جوامع محلی و توسعه پایدار فعالیت می‌کنند. ژئوپارک قشم، با دارا بودن پدیده‌های زمین‌شناسی کم‌نظیر، ظرفیت بالایی برای تحقق این اهداف دارد، اما تجربه سال ۲۰۱۲ نشان داد که ضعف در ساختار مدیریتی، کمبود مشارکت جامعه محلی و نارسایی در تعاملات بین‌المللی می‌تواند جایگاه جهانی آن را به خطر بیندازد.
این ژئوپارک پس از حذف از شبکه جهانی در سال ۲۰۱۲، با بازنگری ساختاری و اصلاح رویکرد مدیریتی، در سال ۲۰۱۷ دوباره به شبکه یونسکو بازگشت. این بازگشت نه تنها جایگاه بین‌المللی ژئوپارک را احیا کرد، بلکه تجربه‌ای آموزنده برای مدیران و سیاستگذاران فراهم ساخت تا نقش مدیران متخصص و جامعه‌محور را در پایداری چنین ساختارهایی جدی بگیرند.
یکی از اصول کلیدی مدیریت موفق ژئوپارک، مدل «مدیریت از پایین به بالا» است؛ مدلی که مشارکت واقعی جامعه محلی را در فرآیند تصمیم‌گیری و اجرا تضمین می‌کند. این رویکرد، ضمن تقویت حس تعلق و مسئولیت ساکنان، اطمینان می‌دهد که حفاظت از محیط طبیعی، توسعه گردشگری پایدار و ارتقای اقتصاد محلی با در نظر گرفتن نیازها و ظرفیت‌های جوامع محلی پیش رود.
با این حال، به نظر می‌رسد در تصمیمات اخیر منطقه آزاد قشم، این اصول مهم نادیده گرفته شده است. محسن‌پور با اشاره به تغییرات مدیریتی، پرسش‌های کلیدی را مطرح کرده که نیازمند پاسخ روشن و کارشناسانه هستند:
- چه عواملی موجب حذف ژئوپارک قشم از فهرست جهانی در سال ۲۰۱۲ شد و اصلاحات ساختاری چگونه زمینه بازگشت آن را فراهم کرد؟
- انتخاب مدیر جدید بر اساس چه معیارهای تخصصی و اجرایی انجام شده است و آیا ارزیابی جامعی از توانایی‌های وی صورت گرفته است؟
- تصمیمات مدیریتی جدید تا چه اندازه با اهداف توسعه پایدار، حفظ جایگاه بین‌المللی و ارتقای همکاری با جامعه محلی همسو است؟
محسن‌پور تأکید می‌کند که ژئوپارک تنها مجموعه‌ای از مناظر زمین‌شناسی نیست، بلکه بستری برای پیوند میان انسان، طبیعت و توسعه پایدار است. مدیر ایده‌آل ژئوپارک باید دانش میان‌رشته‌ای، مهارت‌های ارتباطی، توانایی هماهنگی و برنامه‌ریزی مشارکتی داشته باشد و همزمان منافع انسان و طبیعت را در تصمیمات خود به‌طور توأمان در نظر بگیرد.
به گفته او، جابه‌جایی مدیران ژئوپارک برخلاف ساختارهای اداری سنتی، ساده نیست و انتصاب مدیری فاقد شناخت از اصول ژئوپارک و توانمندی‌های مشارکتی، می‌تواند نه تنها مسیر توسعه پایدار را منحرف کند، بلکه اعتماد جامعه محلی و اعتبار ملی و بین‌المللی را نیز متزلزل سازد.
در نهایت، تجربه تاریخی ژئوپارک قشم به عنوان نخستین ژئوپارک ایران، نشان می‌دهد که موفقیت بلندمدت تنها زمانی تضمین می‌شود که تصمیمات مدیریتی بر پایه معیارهای علمی، مشارکت جامعه محلی و نگرش سیستمی اتخاذ شود. نادیده گرفتن این اصول، حتی اگر غیرعمدی باشد، می‌تواند بار دیگر زمینه حذف این ژئوپارک از شبکه جهانی یونسکو را فراهم کرده و هزینه‌های سنگین اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی برای منطقه به دنبال داشته باشد.
اگر بخواهید، می‌توانم نسخه‌ای فشرده و آماده برای انتشار در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی هم بسازم که هم تحلیلی باشد و هم جذاب و روان برای مخاطب عمومی.
