کنکور ۱۴۰۴؛ تصویر واقعی عدالت آموزشی و تبعیض جنسیتی
به گزارش وفاق ملی، کنکور سراسری ۱۴۰۴ با اعلام نتایج، بار دیگر واقعیت‌های تلخ و شیرین نظام آموزشی ایران را نشان داد. از یک سو، موفقیت‌های چشمگیر دختران در رشته‌های هنر و علوم انسانی خبرساز شد و از سوی دیگر، تمرکز رتبه‌های برتر در مدارس خاص مانند سمپاد و ماندگار، حاشیه‌های جدی در مورد نابرابری آموزشی و نقش پول و امکانات ایجاد کرد.
تبعیض جنسیتی در رشته‌ها
آمار رسمی نشان می‌دهد در گروه هنر، تمامی رتبه‌های برتر در اختیار دختران است و در علوم انسانی رقابت نزدیک بین دختران و پسران وجود دارد. در مقابل، رشته ریاضی و فنی به‌طور عمده در اختیار پسران است و ۹۰ درصد نفرات برتر مردان هستند. این تفاوت جنسیتی نه تنها منعکس‌کننده توان علمی داوطلبان نیست، بلکه تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی و آموزشی شکل می‌گیرد؛ از جمله نحوه حمایت خانواده‌ها، انتظارات اجتماعی، و دسترسی متفاوت به کلاس‌ها و منابع آموزشی.
تمرکز مدارس خاص و نقش سمپاد
تحلیل سوابق تحصیلی نفرات برتر نشان می‌دهد که ۷۶ درصد رتبه‌های برتر در سه گروه ریاضی، تجربی و انسانی از مدارس سمپاد هستند. سهم مدارس دولتی عادی تقریباً صفر است و تنها تعداد معدودی از مدارس نمونه دولتی یا ماندگار توانسته‌اند در میان نفرات برتر حضور داشته باشند. این موضوع نشان می‌دهد که مدارس خاص با برنامه‌های آموزشی فشرده، منابع بیشتر و امکانات ویژه، زمینه موفقیت دانش‌آموزان را فراهم می‌کنند و نابرابری آموزشی را تقویت می‌کنند.
عوامل موفقیت نفرات برتر
مطالعات میدانی و مصاحبه با نفرات برتر نشان می‌دهد که چند عامل اصلی در موفقیت آنها نقش داشته است:
- پشتکار و تلاش فردی: بسیاری از رتبه‌های برتر بدون توجه به کلاس‌ها و منابع جانبی، با برنامه‌ریزی دقیق و استمرار مطالعه موفق شده‌اند.
- علاقه واقعی به رشته تحصیلی: علاقه دانش‌آموزان باعث شده که سختی‌ها و فشارهای کنکور قابل تحمل شود و انگیزه برای یادگیری افزایش یابد.
- حمایت خانواده: آرامش روانی و حمایت مالی خانواده نقش مهمی در تمرکز و استمرار تلاش دانش‌آموزان دارد.
- دسترسی به منابع آموزشی و مشاوره: دانش‌آموزانی که به کلاس‌های تقویتی، آزمون‌های شبیه‌سازی و مشاوره‌های تخصصی دسترسی دارند، شانس بالاتری برای موفقیت دارند، اگرچه این عامل همیشه تعیین‌کننده نیست.
پراکندگی جغرافیایی و عدالت آموزشی
تمرکز نفرات برتر در کلان‌شهرها مانند تهران و مشهد و کمبود موفقیت در مناطق محروم، به‌ویژه در سیستان و بلوچستان و خوزستان، بحث عدالت آموزشی را پررنگ کرده است. بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی با انتشار نقشه‌های پراکندگی نمرات و رتبه‌ها، خواستار سرمایه‌گذاری بیشتر در مناطق کمتر برخوردار و کاهش فاصله آموزشی شده‌اند.
کنکور ۱۴۰۴ نشان داد که نتایج رقابت‌های علمی تنها بازتاب استعداد فردی نیست؛ بلکه ترکیبی از عوامل جنسیتی، اجتماعی، مالی و ساختاری است. موفقیت دختران در هنر و علوم انسانی و تمرکز مردان در ریاضی، همراه با نقش پررنگ مدارس سمپاد، به وضوح نشان می‌دهد که عدالت آموزشی هنوز به شکل کامل محقق نشده است. اصلاح سیاست‌های آموزشی، ارتقای کیفیت مدارس دولتی و فراهم کردن فرصت‌های برابر، می‌تواند راهکاری برای کاهش تبعیض جنسیتی و منطقه‌ای باشد.
