هفته دولت؛ مروری بر دولت‌های پس از انقلاب و فراز و فرودهای حکمرانی در ایران

به گزارش وفاق ملی، هفته دولت، یادمان شهادت محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر، دو دولتمرد انقلابی و مردمی است که در نخستین سال‌های استقرار جمهوری اسلامی با ساده‌زیستی و اخلاص، الگویی از خدمت‌گزاری صادقانه را به نمایش گذاشتند. این مناسبت سالانه، علاوه بر گرامیداشت یاد آن شهیدان، فرصتی است برای بازخوانی تجربه دولت‌های گذشته و ارزیابی مسیر پیموده‌شده جمهوری اسلامی ایران در حوزه حکمرانی و توسعه.
از دولت موقت تا تثبیت نظام
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، دولت موقت به نخست‌وزیری مهندس مهدی بازرگان تشکیل شد. این دولت هرچند عمر کوتاهی داشت، اما وظیفه‌اش انتقال ساختار سیاسی کشور از نظام سلطنتی به جمهوری اسلامی بود. پس از آن، دولت‌های رجایی و باهنر در شرایط دشوار جنگ تحمیلی و بحران‌های داخلی شکل گرفتند که هر دو با ترورهای منافقین ناتمام ماندند.
دوران جنگ و بازسازی
دهه ۶۰ با دولت‌های شهید رجایی، محمدجواد باهنر و سپس دولت‌های آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی سپری شد. در این دوره، کشور با جنگ هشت‌ساله و پس از آن بازسازی‌های گسترده مواجه بود. دولت سازندگی با محوریت توسعه اقتصادی و عمرانی، تلاش کرد ایران را از ویرانی‌های جنگ عبور دهد.
دوران اصلاحات و توسعه سیاسی
در دهه ۷۰ و اوایل ۸۰، دولت سید محمد خاتمی با شعار توسعه سیاسی و گفت‌وگوی تمدن‌ها روی کار آمد. این دولت توانست فضای بازتری برای مشارکت اجتماعی و دیپلماسی فرهنگی ایجاد کند و روابط خارجی ایران را در سطح بین‌المللی بهبود بخشد.
دهه عدالت‌محوری و چالش‌های اقتصادی
با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد در سال ۱۳۸۴، شعار اصلی دولت او «گسترش عدالت اجتماعی» بود. در این دوره، طرح‌هایی مانند هدفمندی یارانه‌ها و پرداخت نقدی به مردم اجرا شد که در کوتاه‌مدت بخشی از جامعه را امیدوار کرد، اما در بلندمدت آثار تورمی و فشار اقتصادی شدیدی به معیشت خانوارها وارد آورد. هم‌زمان، افزایش درآمدهای نفتی فرصت بزرگی برای توسعه اقتصادی ایران فراهم کرده بود، اما به باور بسیاری از کارشناسان، این فرصت به‌طور کامل صرف زیرساخت‌ها و تولید نشد. در عرصه بین‌المللی نیز تقابل شدید بر سر پرونده هسته‌ای، به تحریم‌های گسترده منجر شد که اقتصاد کشور را با محدودیت‌های جدی مواجه کرد و زندگی مردم را تحت فشار قرار داد..
اعتدال و دیپلماسی هسته‌ای
حسن روحانی در سال ۱۳۹۲ با شعار اعتدال و تدبیر، دولت یازدهم را تشکیل داد. مهم‌ترین رخداد این دوره امضای برجام و تلاش برای کاهش فشارهای تحریم بود. با این حال، خروج آمریکا از توافق و بازگشت تحریم‌ها، چالش‌های اقتصادی جدی برای کشور به وجود آورد.
میان وعده‌های مردمی و واقعیت‌های سخت.
دولت آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در تابستان ۱۴۰۰ آغاز به کار کرد؛ در شرایطی که ایران با بحران‌های سنگین اقتصادی، تورم بالا، تحریم‌های خارجی و پیامدهای کرونا روبه‌رو بود. شعار اصلی این دولت «دولت مردمی و ایران قوی» بود و تلاش‌هایی برای توسعه روابط منطقه‌ای و گسترش دیپلماسی اقتصادی آغاز شد. با این حال، بخش بزرگی از جامعه در عمل با دشواری‌های معیشتی، افزایش مداوم قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید مواجه شدند؛ شرایطی که امید اولیه مردم را کمرنگ کرد.
از سوی دیگر، در عرصه اجتماعی، سال‌های دولت سیزدهم با رخدادهایی پرچالش همراه شد. اعتراضات گسترده‌ای که در سال ۱۴۰۱ با شعار «زن، زندگی، آزادی» شکل گرفت، نشانه‌ای از نارضایتی بخش‌هایی از جامعه نسبت به محدودیت‌ها و سخت‌گیری‌های اجتماعی بود. این اعتراضات به‌عنوان یکی از پرتنش‌ترین رویدادهای سیاسی و اجتماعی دهه اخیر، فضای کشور را تحت تأثیر قرار داد و شکاف میان مطالبات مردم و سیاست‌های رسمی را پررنگ‌تر کرد.
در نهایت، حادثه تلخ شهادت رئیس‌جمهور در سانحه هوایی اردیبهشت ۱۴۰۳ نقطه پایانی ناگهانی بر عمر دولت سیزدهم گذاشت. بسیاری از برنامه‌ها و وعده‌های این دولت نیمه‌تمام باقی ماند و نگاه‌ها به دولت چهاردهم دوخته شد تا شاید بتواند بخشی از مشکلات انباشته‌شده مردم را کاهش دهد.
.
دولت چهاردهم؛ ادامه مسیر در سایه اعتماد ملی
دولت مسعود پزشکیان، که از تابستان ۱۴۰۳ به ریاست جمهوری ایران رسید، در شرایطی دشوار و با چالش‌های متعدد داخلی و بین‌المللی آغاز به کار کرد. این دولت با شعار «وفاق ملی» و تأکید بر ارتباط مستقیم با مردم، تلاش کرد تا اعتماد عمومی را جلب کند
چالش‌ها و انتقادات
با وجود رویکرد مردمی دولت پزشکیان، برخی از نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که میزان رضایت عمومی از این دولت متوسط بوده است. در نظرسنجی‌ای که توسط مرکز افکارسنجی شناخت انجام شد، ۳۱ درصد از پاسخ‌دهندگان میزان صداقت دولت را «زیاد یا خیلی زیاد» ارزیابی کردند، در حالی که ۲۹ درصد آن را «کم یا خیلی کم» دانستند. همچنین، ۵۰ درصد از مردم دولت را در حل مشکلات اقتصادی مانند تورم و بیکاری ناکارآمد ارزیابی کردند .
علاوه بر این، برخی تحلیل‌گران از جمله محمد مهاجری، تحلیل‌گر سیاسی، دولت پزشکیان را «بدشانس‌ترین دولت بعد از انقلاب» دانسته‌اند، به دلیل شرایط سخت اقتصادی و بحران‌های داخلی و خارجی که بر عملکرد آن تأثیر گذاشته است .
نقاط قوت و رویکردها
دولت پزشکیان در زمینه سیاست خارجی تلاش کرد تا روابط با کشورهای همسایه را تقویت کند و در عرصه داخلی نیز به دنبال کاهش فاصله میان دولت و مردم بود. رئیس‌جمهور در یکی از سخنرانی‌های خود تأکید کرد که «دولت وفاق ملی متعلق به همه ایران استــ»» .
با این حال، برخی از منتقدان معتقدند که دولت پزشکیان نتوانسته است در زمینه‌های اقتصادی و معیشتی انتظارات مردم را برآورده کند و همچنان چالش‌های جدی در این حوزه‌ها وجود دارد.
دولت مسعود پزشکیان با وجود تلاش‌های خود در جهت بهبود وضعیت کشور، با چالش‌های زیادی مواجه بوده است در حالی که رویکرد مردمی و دیپلماسی فعال از نقاط قوت این دولت به شمار می‌رود، مشکلات اقتصادی و نارضایتی‌های عمومی همچنان از موانع اصلی پیش روی آن هستند..
.