به گزارش وفاق ملی، ۹ شهریورماه در تقویم رسمی کشور به نام روز ملی حفاظت از یوزپلنگ ایرانی ثبت شده است؛ روزی که یادآور جایگاه بی‌بدیل این گونه ارزشمند در میراث طبیعی ایران و در عین حال، هشداردهنده وضعیت بحرانی آن است. یوز ایرانی یا همان یوز آسیایی، روزگاری در گستره وسیعی از غرب آسیا تا هندوستان می‌زیست اما امروز زیستگاهش تنها به مناطقی محدود در توران سمنان و بخش‌هایی از خراسان شمالی تقلیل یافته است. براساس ارزیابی‌های اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)، این گونه در طبقه «بحرانی» فهرست سرخ جای گرفته و جمعیت آن در طبیعت کمتر از ۲۰ قلاده برآورد می‌شود؛ آماری که نشان می‌دهد بقای یوز ایرانی در گرو اقدام‌های فوری و مؤثر است.
وضعیت بحرانی یوز؛ چالش‌های جدی بر سر بقا
یوز ایرانی در سال‌های اخیر با تهدیدهای متعددی روبه‌رو بوده است. کاهش جمعیت طعمه‌های طبیعی، تخریب و تکه‌تکه شدن زیستگاه‌ها، کمبود منابع آبی، حضور دام و سگ‌های گله و همچنین تصادف‌های جاده‌ای از مهم‌ترین عواملی است که این گونه را در آستانه نابودی قرار داده است. تنها در جاده عباس‌آباد در محور میامی ـ سمنان، طی چند سال گذشته ۱۳ قلاده یوز قربانی برخورد با خودروهای عبوری شده‌اند؛ آماری که نشان می‌دهد ایمن‌سازی جاده‌ها و مدیریت عبور و مرور در مناطق حساس تا چه اندازه حیاتی است.
تأکید سازمان محیط‌زیست بر ایمن‌سازی زیستگاه
شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، در گفت‌وگویی به مناسبت روز ملی یوز ایرانی با تأکید بر وضعیت بحرانی این گونه گفت: «ایمن‌سازی زیستگاه‌ها در اولویت قرار دارد. در حال حاضر، هفت یوز در اسارت نگهداری می‌شوند و برنامه‌های تکثیر و پرورش آن‌ها در دست اجراست. همچنین در جلسه اخیر شورای عالی محیط‌زیست با حضور رئیس‌جمهور، گزارشی از وضعیت یوز و لزوم برنامه‌ریزی منسجم برای حفاظت از آن ارائه شد و دستور تدوین برنامه جامع تنوع زیستی کشور صادر گردید.»
وی با اشاره به انتقال مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی از وزارت جهاد کشاورزی به سازمان حفاظت محیط‌زیست افزود: «بیشتر اهداف این کنوانسیون تا سال ۲۰۳۰ با وظایف و مسئولیت‌های سازمان محیط‌زیست مرتبط است؛ ازجمله حفاظت از گونه‌های در معرض خطر، جلوگیری از ورود گونه‌های مهاجم و کاهش آلودگی زیستگاه‌ها.»
همکاری بین‌دستگاهی و نقش جوامع محلی
یکی از محورهای اصلی حفاظت از یوز، هم‌افزایی میان دستگاه‌های مختلف و مشارکت جوامع محلی است. به گفته انصاری، مذاکرات متعددی با وزارت راه برای فنس‌کشی و تأمین روشنایی جاده عباس‌آباد انجام شده و در این مسیر، همراهی مردم و فعالان محیط‌زیست نقشی تعیین‌کننده داشته است. او می‌گوید: «در ایام نوروز، داوطلبان محیط‌زیستی شبانه‌روز در کنار محیط‌بانان حضور داشتند تا از وقوع حوادث ناگوار برای یوزها جلوگیری کنند.»
بهره‌گیری از تجربه‌های جهانی
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست همچنین از استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی در مسیر حفاظت از یوز خبر داد. او با اشاره به حضور یکی از متخصصان برجسته آفریقای جنوبی در ایران گفت: «این کارشناس از مراکز تکثیر یوز در توران بازدید کرده و مشاوره‌های تخصصی ارائه داده است. ارتباط میان کارشناسان داخلی و بین‌المللی برقرار است تا بتوانیم از دانش و تجربه جهانی در این زمینه بهره‌مند شویم.»
نگاه فراتر از یوز؛ سایر گونه‌های در معرض خطر
گرچه یوز ایرانی به‌عنوان نماد ملی تنوع زیستی در کانون توجه قرار دارد، اما انصاری یادآور شد که بیش از ۷۵ گونه جانوری کشور در فهرست سرخ IUCN قرار دارند. او به تجربه موفق اخیر در زمینه حفاظت از میش‌مرغ در بوکان آذربایجان غربی اشاره کرد و گفت: «با مشارکت جوامع محلی و تلاش برای ایمن‌سازی زیستگاه، روندی رو به جلو در تکثیر میش‌مرغ در اسارت داشته‌ایم. هدف اصلی، ارتقای شرایط زیستگاه و تضمین بقای این گونه ارزشمند است.»
یوز ایرانی امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه ملی و بین‌المللی است. کاهش شدید جمعیت و تهدیدهای گسترده محیطی، این گونه را به مرز نابودی رسانده است. در چنین شرایطی، برنامه‌ریزی‌های سازمان محیط‌زیست، همکاری دستگاه‌های اجرایی، مشارکت مردم و بهره‌گیری از تجربه‌های جهانی می‌تواند آخرین امید برای حفظ «گربه‌سان دونده جهان» در سرزمین ایران باشد.
