ریشه‌های تنش و چرخه درگیری
مناقشه ایران و اسرائیل ریشه در دهه‌ها اختلاف سیاسی و امنیتی دارد، اما در سال‌های اخیر شدت یافته است. مهم‌ترین دلایل تشدید این تنش‌ها، برنامه هسته‌ای ایران، حمایت تهران از گروه‌های منطقه‌ای و سیاست‌های امنیتی اسرائیل است. جنگ ۱۲ روزه خرداد-تیر ۱۴۰۴ نقطه عطفی در این درگیری‌ها بود؛ اسرائیل با حمله به تأسیسات هسته‌ای و نظامی ایران، تلاش کرد برتری خود را اعمال کند و ایران نیز با شلیک موشک‌های بالستیک و هایپرسونیک، پاسخی قاطع ارائه داد.
اگرچه این جنگ به صورت رسمی پایان یافت، اما آماده‌سازی‌ها برای دور بعدی درگیری ادامه دارد و تحولات دیپلماتیک و نظامی به گونه‌ای پیش می‌روند که می‌توانند شرایط منطقه را به شدت متشنج کنند.
فعال‌سازی مکانیسم ماشه و پیامدهای بین‌المللی
در شهریور ۱۴۰۴، سه کشور اروپایی یعنی آلمان، فرانسه و بریتانیا مکانیسم ماشه برجام (اسنپ‌بک) را فعال کردند. این مکانیسم اجازه می‌دهد تحریم‌های شورای امنیت به سرعت بازگردند.
دلایل فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپا:
نگرانی از برنامه هسته‌ای ایران: ایران اورانیوم را تا سطح ۶۰ درصد غنی‌سازی کرده که نزدیک به سطح مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای است و بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در دسترسی به برخی تأسیسات محدود شده‌اند.
فشار ایالات متحده: اروپا تحت فشار واشنگتن اقدام کرده تا ایران به مذاکرات بازگردد. تهدیدهای آمریکا مبنی بر حمله در صورت پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، یکی از عوامل موثر بوده است.
واکنش به اقدامات ایران در منطقه: اروپا ایران را عامل بی‌ثباتی منطقه‌ای می‌داند و فعال‌سازی مکانیسم ماشه را به عنوان اهرم فشار دیپلماتیک به کار گرفته است.
چالش‌های حقوقی و سیاسی:
ایران، صلاحیت اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم را زیر سوال برده و نقض تعهدات اروپایی‌ها را به شورای امنیت گزارش کرده است.
روسیه و چین به عنوان اعضای دائم شورای امنیت ممکن است با بازگشت تحریم‌ها مخالفت کنند.
بازگشت تحریم‌ها می‌تواند ارزش ریال را کاهش داده و تورم را به حدود ۹۰٪ برساند که فشار اجتماعی و اقتصادی شدیدی بر ایران ایجاد خواهد کرد.
توانمندی‌های موشکی ایران و محدودیت‌های پدافند اسرائیل
یکی از مهم‌ترین یافته‌های جنگ اخیر، اثربخشی موشک‌های پیشرفته ایران، به ویژه هایپرسونیک، در عبور از سیستم‌های پدافند چندلایه اسرائیل بود.
ویژگی‌های کلیدی موشک‌های هایپرسونیک ایران:
سرعت بسیار بالا: بین ۱۳ تا ۱۵ ماخ (بیش از ۱۵,۰۰۰ کیلومتر بر ساعت).
مانورپذیری و پرواز غیرقابل پیش‌بینی که رهگیری را دشوار می‌کند.
برد طولانی و قابلیت حمل چندین کلاهک با توان اشباع سیستم‌های دفاعی.
توانایی عبور از سیستم‌های پیشرفته پدافندی اسرائیل مانند گنبد آهنین، پیکان و فلاخن داوود.
محدودیت‌های سیستم‌های دفاعی اسرائیل:
گنبد آهنین: برای موشک‌های کوتاه‌برد طراحی شده و در برابر موشک‌های هایپرسونیک ناکارآمد است.
سیستم‌های پیکان و فلاخن داوود: برای مقابله با موشک‌های بالستیک میان‌برد و دوربرد طراحی شده‌اند اما در برابر مسیرهای غیرقابل پیش‌بینی هایپرسونیک آسیب‌پذیرند.
اشباع پدافند: ایران با شلیک تعداد زیادی موشک می‌تواند توان پدافند اسرائیل را کاهش دهد.
سناریوهای آینده درگیری
فضای کنونی منطقه به شدت تهاجمی است و دور بعدی درگیری‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
حمله پیشدستانه اسرائیل: راست‌گرایان اسرائیل بر این باورند که باید قبل از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، حمله انجام شود.
تشدید جنگ نیابتی: ایران ممکن است از متحدان منطقه‌ای خود مانند حزب‌الله و حوثی‌ها برای فشار بر اسرائیل استفاده کند.
ادامه جنگ زیرزمینی و خرابکاری: اسرائیل عملیات سایبری و خرابکاری در داخل ایران را ادامه می‌دهد.
بازگشت به مذاکرات هسته‌ای: امکان ازسرگیری مذاکرات وجود دارد اما به اراده سیاسی دو طرف بستگی دارد.
پیامدهای امنیتی و اقتصادی
رقابت تسلیحاتی جدید: پیشرفت موشکی ایران، اسرائیل و آمریکا را به توسعه فناوری‌های دفاعی پیشرفته ترغیب می‌کند.
تهدید پایگاه‌های آمریکا: موشک‌های هایپرسونیک ایران، پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه را نیز تهدید می‌کنند.
بی‌ثباتی منطقه‌ای: ادامه تنش‌ها ممکن است امنیت انرژی جهانی و ثبات خاورمیانه را به خطر اندازد.
وضعیت کنونی بسیار شکننده است. فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تهدید تحریم‌ها و فشار اقتصادی ایران را در معرض اقدامات تهاجمی قرار می‌دهد. در عین حال، برتری موشکی ایران امنیت اسرائیل را تحت فشار قرار داده است.
راهکار منطقی برای هر دو طرف، دیپلماسی فعال و عقلانیت در کنار حفظ توان بازدارندگی نظامی است. دوری از تنش‌زایی و انتخاب مذاکره به جای مواجهه نظامی، تنها راه جلوگیری از فاجعه‌ای بزرگ در خاورمیانه است.
