فضای مجازی، این بستر بی‌مرز و بی‌قید، از همان ابتدای شکل‌گیری خود عرصه‌ای شد برای ابراز عقاید، کنشگری اجتماعی و رقابت ایدئولوژیک.
اما پدیده‌ای که در این میان به‌طرز فزاینده‌ای خودنمایی کرده است، استفاده گسترده از هویت‌های جعلی است؛ به‌ویژه در تایم‌لاین فارسی توییتر.
پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد بیش از نیمی از کاربران فارسی‌زبان در این شبکه، از هویت‌های جعلی بهره می‌برند، به‌ویژه کسانی که محتوای سیاسی تولید می‌کنند.
اگر بررسی دقیق‌تری انجام دهیم، درمی‌یابیم این کاربران فیک عمدتاً به دو گروه اصلی تعلق دارند: یک گروه را فعالان اپوزیسیون داخل و خارج کشور تشکیل می‌دهند که به دلیل ترس از تعقیب قضایی و محدودیت‌های قانونی، ترجیح می‌دهند با نقاب هویت جعلی سخن بگویند.
اما گروه دوم، همان قشری است که به ظاهر مدافع حکومت‌اند و به نام حمایت از نظام جمهوری اسلامی در شبکه‌های اجتماعی فعال‌اند؛ اما با همین هویت‌های جعلی، در بزنگاه‌های حساس نه تنها اهداف عمومی حکومت را پوشش نمی‌دهند، بلکه گاه و بی‌گاه به‌نفع منافع شخصی یا جناحی، مسیرهایی در پیش می‌گیرند که به نوعی خنثی یا حتی آسیب‌زننده به اهداف حکومتی است.
پدیده هویت‌های جعلی این امکان را می‌دهد که کاربر به‌راحتی از دید ناظران امنیتی و نظارتی مخفی بماند، چرا که دسترسی پلتفرم‌های بین‌المللی به داده‌های کاربران ایرانی محدود است.
اما این تنها یک روی سکه است؛ روی دیگر آن، بستر شدن برای عملیات روانی، انتشار اطلاعات جهت‌دار و دستکاری افکار عمومی است.
در واقع، این هویت‌های جعلی به‌جای آنکه صرفاً ابزار حفظ امنیت فردی یا آزادی بیان باشند، می‌توانند به ابزار نفوذ و فریب تبدیل شوند، حتی توسط کسانی که رسماً مدعی حمایت از حکومت‌اند.
تاریخ سیاسی ایران و جهان نیز نمونه‌های فراوانی از این رفتارها ثبت کرده است؛ گروه‌هایی که در ظاهر وفادار و مدافع نظم موجود بودند، در بزنگاه‌های حیاتی علیه کشور یا منافع عمومی عمل کردند.
استفاده از هویت جعلی در فضای مجازی، امروزه همان نقاب تاریخی را به شکلی مدرن و دیجیتال بازتولید می‌کند: نقابی که به مدعیان وفاداری امکان می‌دهد همزمان تصویر مطیع و فعال ارائه دهند، اما در عمل، خطوط قرمز و مصالح کلان را نادیده بگیرند.
پرسشی که در اینجا پیش می‌آید، معطوف به ذات این پدیده است: آیا هویت جعلی، ابزاری برای دفاع مشروع و حفظ امنیت فردی است یا ابزار پنهان‌کاری قشری که در بزنگاه‌ها ممکن است علیه همان سیستمی عمل کند که ظاهراً از آن دفاع می‌کند؟
این پرسش، مخاطب را وادار به بازنگری در قضاوت خود نسبت به اکانت‌ها، گروه‌ها و حتی جریان‌های سیاسی حاضر در فضای مجازی می‌کند.
.
فضای دیجیتال همانند میدان مین سیاست است؛ هر نقابی می‌تواند هم محافظ و هم تهدید باشد و تنها تحلیل دقیق، توجه به تاریخچه و رفتار واقعی کاربران است که می‌تواند حقیقت را از ظاهر جعلی تمییز دهد.
