به گزارش وفاق ملی، مرز استان‌های گلستان و سمنان بار دیگر لرزید؛ دو زمین‌لرزه با بزرگی ۴.۸ و ۴.۹ در کمتر از یک هفته، در نزدیکی ناحیه تاش-زیارت، زنگ خطر را برای جمعیتی بالغ بر ۷۵۰ هزار نفر در گرگان و شاهرود به صدا درآورد. اما این لرزش‌های اخیر تنها پیش‌لرزه‌هایی برای زلزله‌ای مهیب‌تر نیستند؟ پرسشی که ذهن کارشناسان و مردم منطقه را به خود مشغول کرده است.
پیشینه لرزه‌خیزی منطقه؛ از قومس تا طاش
شرق البرز سابقه‌ای طولانی و پر از ویرانی در پرونده زلزله‌های ایران دارد. بزرگ‌ترین زلزله ثبت‌شده در این منطقه به ۱۱ ژوئیه ۱۸۹۰ (۲۰ تیر ۱۲۶۹) بازمی‌گردد؛ زلزله‌ای با بزرگای ۷.۲ ریشتر که ناحیه میان کوه زیادت و شاهوار، از استرآباد (گرگان امروزی) تا شاهرود را به خاک و خون کشید. در روستای تاش، از ۲۰۰ سکنه تنها ۶۰ نفر زنده ماندند و تمام خانه‌ها جز یکی با خاک یکسان شدند. شاهکوه، مجن، پردیلو و دهستان علی‌آباد هم ویرانی گسترده‌ای را تجربه کردند.
پیش از آن، زلزله قومس در ۸۵۶ میلادی با بزرگی حدود ۸، شهر دامغان و نواحی اطرافش را نابود کرده بود؛ رویدادی که نشان می‌دهد شرق البرز مستعد زلزله‌های بسیار بزرگ‌تر از آن چیزی است که اغلب مردم تصور می‌کنند.
چرا این منطقه خطرناک است؟
این ناحیه محل برخورد ایران مرکزی با نواحی کپه‌داغ و کاسپین است؛ منطقه‌ای با مجموعه‌ای پیچیده از گسل‌های امتدادلغز و راندگی که دائما در حال انباشت انرژی لرزه‌ای هستند. گسل شاهرود با روند شمال‌شرقی–جنوب‌غربی و گسل گرگان که از خود شهر گرگان عبور می‌کند، هر دو جزو نقاط فعال و پرخطر هستند. حتی ساختمان استانداری گلستان درست در مجاورت افتگاه گسل گرگان ساخته شده؛ موضوعی که نگرانی‌ها را درباره مقاومت زیرساخت‌ها در برابر یک زلزله بزرگ افزایش می‌دهد.
نرخ لغزش گسل‌های منطقه حدود ۲ تا ۴ میلی‌متر در سال تخمین زده شده و با توجه به نبود لرزه‌ای (seismic gap) در برخی بخش‌های این سامانه‌های گسلی، احتمال وقوع یک گسیختگی بزرگ افزایش یافته است. بر اساس محاسبات زمین‌شناسان، دوره بازگشت زلزله‌های بالای ۷ ریشتر در این پهنه حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال است؛ یعنی درست در بازه‌ای که اکنون قرار داریم.
آیا زلزله‌ای مشابه ۱۸۹۰ در راه است؟
مهدی زارع، زلزله‌شناس برجسته ایرانی، در یادداشتی هشدار داده است که با توجه به تاریخچه لرزه‌ای منطقه، «زلزله‌ای بزرگ در شرق البرز نه تنها محتمل، بلکه در بلندمدت اجتناب‌ناپذیر است». او می‌گوید هر سده در این منطقه می‌توان انتظار دست‌کم دو زمین‌لرزه بالای ۶ ریشتر را داشت و در بازه‌های طولانی‌تر، وقوع زلزله‌های ۷ تا ۷.۵ ریشتر کاملاً محتمل است.
بررسی‌های زمین‌ریخت‌شناسی نیز نشان می‌دهد که جابه‌جایی مخروط‌افکنه‌ها و تغییر مسیر رودخانه‌ها در منطقه، گواهی بر فعالیت مداوم گسل‌های گرگان و شمال شاهرود است. این یعنی نیروهای زمین‌ساختی همچنان در حال انباشت انرژی هستند و هر لحظه ممکن است با گسیختگی یک یا چند قطعه گسل، زلزله‌ای بزرگ رخ دهد.
تهدید برای جمعیت و زیرساخت‌ها
شهرهای گرگان (با جمعیت ۵۰۰ هزار نفر) و شاهرود (حدود ۲۵۰ هزار نفر) به همراه روستاهای اطراف، در معرض خطر مستقیم این گسل‌های فعال قرار دارند. در صورت وقوع زلزله‌ای با بزرگی ۷ یا بیشتر، زیرساخت‌های کلیدی، راه‌های ارتباطی، شبکه‌های آب و برق و حتی مراکز درمانی ممکن است آسیب جدی ببینند.
جمع‌بندی: آیا آماده‌ایم؟
زلزله‌های اخیر در مرز گلستان و سمنان یادآوری تلخی است از اینکه این منطقه، یکی از فعال‌ترین نواحی لرزه‌ای کشور است. پرسش مهم اینجاست: آیا شهرها و روستاهای این پهنه برای مقابله با زلزله‌ای مشابه ۱۸۹۰ آماده شده‌اند؟ آیا ساختمان‌های اداری و مسکونی در گرگان و شاهرود بر اساس استانداردهای مقاوم‌سازی لرزه‌ای ساخته شده‌اند؟ و از همه مهم‌تر، آیا برنامه‌های مدیریت بحران و آموزش عمومی برای چنین سناریوی فاجعه‌باری وجود دارد؟
شواهد زمین‌شناسی می‌گوید «زمان دقیق» قابل پیش‌بینی نیست، اما «رخداد» قطعی است.
