به گزارش وفاق ملی، در چارچوب تلاش‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها پیرامون پرونده هسته‌ای ایران، نمایندگان ایران، سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا روز جمعه ۳ مرداد ۱۴۰۴ (۲۵ ژوئیه ۲۰۲۵) در استانبول گرد هم آمدند تا درباره راه‌های احیای تعاملات، رفع بن‌بست‌ها و جلوگیری از فعال‌سازی سازوکار «اسنپ‌بک» گفت‌وگو کنند.
این نشست با حضور کاظم غریب‌آبادی و مجید تخت‌روانچی از سوی ایران و نمایندگانی از فرانسه، آلمان، بریتانیا و اتحادیه اروپا برگزار شد. موضوعاتی مانند آینده قطعنامه ۲۲۳۱، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، سطح غنی‌سازی و اقدامات اعتمادساز، محور رایزنی‌ها بود. این مذاکرات در آستانه پایان ضرب‌الاجل غیررسمی اروپا، فرصتی برای بررسی تمدید مهلت یا توافق بر سر اقدامات جبرانی محسوب می‌شود.
تلاش برای ماندن در مسیر دیپلماسی
کاظم غریب‌آبادی، دقایقی پس از پایان این نشست که در سرکنسولگری ایران در استانبول برگزار شد، در حساب ایکس خود نوشت: «دکتر تخت روانچی و من گفتگویی جدی، صریح و مفصل با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی/اتحادیه اروپا داشتیم. آخرین تحولات مربوط به لغو تحریم‌ها و موضوع هسته‌ای مورد بحث و بررسی قرار گرفت. ضمن انتقاد جدی از مواضع آنها در مورد جنگ تجاوزکارانه اخیر علیه مردم ما، مواضع اصولی خود، از جمله در مورد مکانیسم موسوم به اسنپ بک را توضیح دادیم. هر دو طرف با ایده‌های مشخصی به جلسه آمدند که جنبه‌های مختلف آن مورد بررسی قرار گرفت. توافق شد که رایزنی‌ها در این مورد ادامه یابد.»
مجید تخت‌روانچی نیز با بیان اینکه «این جلسه در ادامه مباحث قبلی در خصوص مباحثی که هر چند وقت یک‌بار درباره موضوع هسته‌ای میان ما مطرح می‌شود، برگزار شد»، در گفت‌وگویی پس از پایان نشست استانبول گفت: «این بار، نسبت به جلسه قبلی که داشتیم، اتفاقات مهمی در این فاصله رخ داده بود؛ از جمله تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه کشورمان. طبیعتاً در این جلسه به تفصیل درباره این موضوع صحبت کردیم و مواضع خود را مطرح نمودیم. توضیح دادیم که این اقدام رژیم و آمریکا مغایر با حقوق بین‌الملل بوده، با هیچ‌یک از معیارهای بین‌المللی سازگار نیست و برخلاف منشور سازمان ملل متحد است. همچنین انتقاداتی نسبت به مواضع این کشورها در قبال این تجاوز آشکار به ایران مطرح کردیم.»
معاون سیاسی وزیر امور خارجه همچنین با تاکید بر اینکه ایران مخالفت خود با فعال‌سازی مکانیسم بازگشت خودکار تحریم را بار دیگر به کشورهای اروپایی اعلام کرده است، گفت: «مبحث دیگری که برای ما اهمیت داشت، موضوع حقوق کشورمان در چارچوب ان‌پی‌تی (NPT) بود؛ از جمله در زمینه غنی‌سازی، که از حقوق مسلم ما محسوب می‌شود و باید غنی‌سازی در داخل کشور ادامه پیدا کند. طبیعی است که موضوع رفع تحریم‌های ظالمانه، نیز از جمله مباحث مطرح‌شده بود و تأکید کردیم که این تحریم‌ها باید هر چه سریع‌تر لغو شوند.»
«اسماعیل بقائی» سوی وزارت امور خارجه صبح روز گذشته و ساعتی پیش از آغاز نشست استانبول گفت : «هیچ توجیهی برای عدم خروج موضوع هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت در موعد مقرر وجود ندارد. ضمن اینکه سه کشور اروپایی اساسا به دلیل مواضع و عملکردهای خود در قبال تعهداتشان در برجام، هیچ اهلیت و حقی برای توسل به چنین ساز و کاری ندارند. به عبارت دیگر سه کشور اروپایی به دلیل نقض مستمر تعهدات خود طبق برجام و موضع‌گیری حمایتی از حملات نظامی آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، آگاهانه جایگاه خود به‌عنوان مشارکت‌کننده برجام را مخدوش کرده‌اند و لذا دیگر صلاحیت حقوقی برای استفاده یا حتی تمدید سازوکارهای برجامی که خود ناقض آن هستند ندارند.ِ»
سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به سوالی راجع به گزارش اخیر برخی رسانه‌ها مبنی بر احتمال طرح تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ از سوی اروپا گفت: «اساسا وقتی اصل موضوع بازگرداندن تحریم‌ها فاقد هرگونه دلیل و وجاهت قانونی و منطقی است و طرف‌های اروپایی به دلیل عملکردشان صلاحیت و مجوز چنین کاری ندارند، صحبت‌کردن از تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را نیز به‌طور مضاعف بی‌معنا و بی‌مبنا می‌دانیم و با آن مخالفیم.»
نظر اروپایی‌ها درباره مذاکره با ایران
براساس گزارش دویچه‌وله آلمان، گفت‌وگوهای ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام و معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در استانبول، پس از نزدیک به سه ساعت به پایان رسید. خبرنگار وال استریت ژورنال نیز پس از پایان این دور از گفت‌وگوها در خصوص آنچه پشت دیوارهای دفتر دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران گذشته در شبکه ایکس نوشت که در جریان این مذاکرات «نه پیشرفت عمده و نه شکست خاصی» به دست آمده است. لارنس نورمن اما از ارائه «پیشنهاد مشخصی از سوی سه کشور اروپایی» خبر داد که ناظر بر تداوم مسیر دیپلماسی است. به گفته این خبرنگار، «ایران پیشنهاد سه کشور اروپایی در مورد عدم استفاده از مکانیسم ماشه و تاخیر در بازگشت خودکار تحریم‌ها به شرطی که تهران گام‌های معینی بردارد را رد نکرده است.» رویترز نیز در گزارشی با عنوان «اروپایی‌ها در آستانه بازگشت تحریم‌ها، تمایل ایران به مصالحه هسته‌ای را خواهند سنجید» نوشت: در ازای این تمدید، ایران باید تعهداتی در موضوعات کلیدی از جمله احتمال ازسرگیری مذاکرات با واشنگتن، همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شفاف‌سازی درباره ذخایر اورانیوم با غنای بالا ارائه دهد.
برخی منابع دیگر از منابع دیپلماتیک غربی نیز پیش‌تر اعلام کرده بودند که تروئیکای اروپایی احتمالا بسته‌ای پیشنهادی شامل تعلیق شش ماهه قطعنامه ۲۲۳۱ را به ایران ارائه داده است. براساس گزارش خبرگزاری رویترز از نشست استانبول، اروپایی‌ها همچنین خواهان پاسخ ایران درباره سرنوشت حدود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با غنای نزدیک به سطح تسلیحاتی هستند که از زمان حملات ماه گذشته، مکان دقیق آن مشخص نیست.
آلمان در پی برگزاری نشست تروئیکای اروپایی و ایران مدعی شد که این کشورها آماده‌اند تا به صورت مشروط زمان فعال‌سازی سازوکار ازسرگیری دوباره برخی از تحریم‌های ضدایرانی را عقب بیاندازند. در توییت ساعاتی پیش وزارت امور خارجه آلمان آمده است: «معاونان سیاسی (وزیران امور خارجه) سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا با معاونان وزیر امور خارجه ایران دیدار کردند تا درباره برنامه هسته‌ای ایران گفت‌وگو کنند.» این وزارتخانه افزود: «سه کشور اروپایی آماده‌اند تا سازوکار ماشه را فعال کنند؛ با این حال ما پیشنهاد تمدید (زمان فعال‌سازی) سازوکار ماشه را در صورت پایبندی ایران به تعهدات قانونی و ضوابط خاص ارائه دادیم. در پایان این توییت آمده است: ما از ایران می‌خواهیم که مسیر دیپلماسی را انتخاب کند.»
آیا مذاکرات به نتیجه می‌رسد؟
نشست استانبول را می‌توان تلاشی دیپلماتیک برای جلوگیری از فروپاشی کامل برجام دانست؛ تلاشی که اگرچه فاقد دستاورد فوری و ملموس بود، اما توانست مسیر گفت‌وگو را پس از ماه‌ها وقفه و تنش احیا کند. ایران در این میان تلاش دارد تا با بهره‌گیری از زمان باقی‌مانده، ضمن حفظ خطوط قرمز خود در حوزه غنی‌سازی و همکاری با آژانس، از بازگشت تحریم‌های بین‌المللی تحت عنوان مکانیسم اسنپ بک جلوگیری کند. این در حالی است که تهران بارها هشدار داده هرگونه اقدام تنبیهی جدید می‌تواند واکنش‌های شدیدی از جمله خروج از NPT را به‌دنبال داشته باشد.
در سوی مقابل، سه کشور اروپایی در موقعیتی دشوار میان حفظ تعهدات دیپلماتیک خود و فشارهای سیاسی و امنیتی ایالات متحده و رژیم اسرائیل قرار گرفته‌اند؛ فشاری که خواستار واکنش قاطع نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای ایران است. با نزدیک شدن به ضرب‌الاجل اکتبر، زمان برای تصمیم‌گیری سیاسی تنگ‌تر می‌شود و مسیر پیش‌رو نیازمند تعهد متقابل، بازسازی اعتماد و تدوین نقشه‌راهی واقع‌گرایانه است که بتواند از یک‌سو مانع از بازگشت تحریم‌های چندجانبه شود و از سوی دیگر، فضایی برای احیای تدریجی توافق فراهم آورد. نتیجه این روند، بیش از هر چیز، وابسته به اراده و انعطاف‌پذیری طرفین در برابر فشارهای داخلی و خارجی خواهد بود.
