دماوند در محاصره دوده؛ آلودگی هوا ذوب برف بلندترین قله ایران را شتاب داد

به گزارش وفاق ملی، قله دماوند، بلندترین کوه ایران، طی سال‌های اخیر با کاهش پوشش برفی و تسریع روند ذوب برف مواجه شده است. بررسی‌های علمی و مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که در کنار گرمایش جهانی، آلودگی هوا به یکی از عوامل پنهان اما بسیار مؤثر این بحران تبدیل شده است. در روزهای اخیر نیز تصاویری از قله دماوند که در لایه‌ای از آلودگی هوا محصور شده، در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود.

برفی که دیگر سفید نیست

برف تمیز به‌طور طبیعی تا ۹۵ درصد نور خورشید را بازتاب می‌دهد و به همین دلیل دمای آن پایین باقی می‌ماند. اما زمانی که ذرات دوده و گردوغبار روی سطح برف می‌نشینند، خاصیت بازتابندگی یا «آلبدو» کاهش می‌یابد. در نتیجه سطح برف انرژی خورشیدی بیشتری جذب کرده و فرآیند ذوب آن به‌طور قابل توجهی تسریع می‌شود.

بر اساس گزارش‌های منتشرشده در نشریه علمی Nature Climate Change، ذراتی مانند کربن سیاه یا دوده که عمدتاً از خودروها، صنایع و نیروگاه‌ها تولید می‌شوند، پس از انتقال به ارتفاعات، روی سطح برف ته‌نشین شده و بازتاب نور برف را به‌شدت کاهش می‌دهند. کاهش آلبدو باعث می‌شود برف به‌جای بازتاب نور خورشید، آن را جذب کند و در نتیجه سرعت ذوب افزایش یابد.

مطالعه‌ای دیگر که در مجله Scientific Reports منتشر شده نشان می‌دهد در مناطق کوهستانی آسیای مرکزی، بیش از ۹۰ درصد آلودگی موجود روی برف منشأ انسانی دارد و همین آلودگی می‌تواند نرخ ذوب برف تابستانه را چندین درصد افزایش دهد. پژوهشگران این مطالعه تأکید کرده‌اند که اثر تجمعی این ذرات در بلندمدت منجر به کاهش پایدار ذخایر برفی می‌شود.

همچنین طبق پژوهشی در نشریه تخصصی The Cryosphere، ترکیب ذرات کربن سیاه و گردوغبار نه‌تنها زمان ذوب برف را جلو می‌اندازد، بلکه تعادل طبیعی یخچال‌ها و برفچال‌های کوهستانی را نیز بر هم زده و موجب عقب‌نشینی آن‌ها می‌شود.

تأثیر آلودگی هوا تنها به ذوب برف محدود نمی‌شود. بر اساس مطالعات منتشرشده در مجله Geoscience Frontiers، ذرات معلق با تغییر ساختار ابرها، فرآیند تشکیل بلورهای برف را تضعیف کرده و در بسیاری از موارد نوع بارش را از برف به باران تغییر می‌دهند. این مسئله سبب می‌شود ارتفاعات هم برف کمتری دریافت کنند و هم همان میزان محدود، زودتر از دست برود.

کارشناسان منابع آب هشدار می‌دهند که ادامه این روند در مورد دماوند بسیار نگران‌کننده است. دماوند یکی از مهم‌ترین منابع تغذیه آب‌های سطحی و زیرزمینی شمال و مرکز ایران به شمار می‌رود و کاهش ماندگاری برف آن می‌تواند امنیت آبی منطقه را با تهدیدی جدی مواجه کند.

جمع‌بندی پژوهش‌ها نشان می‌دهد اگر کنترل آلودگی هوا به‌طور جدی در کلان‌شهرها و مراکز صنعتی کشور اجرا نشود، حتی با ثابت ماندن دمای جهانی نیز ذخایر برفی دماوند و نقش حیاتی آن در چرخه آب ایران به‌شدت تضعیف خواهد شد.