چرا ۱۴ مهر؟
به گزارش وفاق ملی، پیشنهاد نام‌گذاری ۱۴ مهر به عنوان روز تهران نخستین‌بار در سال ۱۳۹۵ از سوی شورای شهر تهران مطرح شد و سرانجام در ۲۹ شهریورماه امسال، شورای فرهنگ عمومی کشور آن را به تصویب رساند. دلیل این انتخاب به رویدادی در ۱۴ مهر ۱۲۸۶ بازمی‌گردد؛ روزی که محمدعلی شاه قاجار «متمم قانون اساسی» را امضا کرد و در اصل چهارم آن، برای نخستین‌بار به طور رسمی آمده بود: «پایتخت ایران طهران است».
نگاهی به تاریخ پایتخت‌های ایران
پیشینه پایتخت‌نشینی در ایران به بیش از پنج هزار سال پیش می‌رسد؛ از اَوان در تمدن ایلام تا هگمتانه، پاسارگاد، نیشابور، آمل و سلطانیه. در دوران متأخر، اصفهان در عصر صفوی، مشهد در دوران افشاریه، شیراز در دوره زندیه و در نهایت تهران در عصر قاجار به عنوان مرکز حکمرانی انتخاب شد. آقامحمدخان قاجار در سال ۱۱۶۵ خورشیدی تهران را پایتخت اعلام کرد؛ انتخابی که به‌دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، هنوز پابرجاست.
چرا تهران انتخابی هوشمندانه بود؟
قرارگیری تهران در مرکز نیمه شمالی کشور، امنیت نسبی در برابر تهاجمات مرزی و دسترسی آسان به مناطق پرجمعیت ایران، از دلایل استراتژیک انتخاب آن به عنوان پایتخت بود. با این حال، امروز تهران با چالش‌های بزرگی چون تمرکز جمعیت، آلودگی و کمبود منابع آب روبه‌رو است.
جایگاه پایتخت در قانون اساسی
در قانون اساسی مشروطه، برای نخستین‌بار پایتخت در یک متن حقوقی ذکر شد. این اصل در دوره‌های قاجار و پهلوی حفظ شد، اما در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران حذف گردید. پیش‌نویس اولیه قانون اساسی جمهوری اسلامی در اصل ۲۲ به موضوع مرکز کشور اشاره کرده بود، اما در نسخه نهایی، این بند کنار گذاشته شد.
انتقال پایتخت؛ از سمنان تا مکران
موضوع انتقال پایتخت در دوره‌های مختلف مطرح شده است. در دولت‌های پیشین، انتقال به سمنان پیشنهاد شد اما به دلایل زیست‌محیطی کنار رفت. اخیراً نیز سخنگوی دولت از بررسی امکان انتقال پایتخت به «مکران» در جنوب سیستان و بلوچستان خبر داده است. فاطمه مهاجرانی این اقدام را پاسخی به بحران جمعیتی و کم‌آبی تهران دانسته بود.
دیدگاه دولت و وضعیت کنونی
با وجود طرح‌های مطرح‌شده، هیچ سند بالادستی همچون «چشم‌انداز ۲۰ ساله»، «سیاست‌های کلی نظام» یا «برنامه هفتم توسعه» اشاره‌ای به انتقال پایتخت ندارد. سخنگوی دولت همچنین گفته بود که موضوع در مرحله بررسی است و هنوز فوریتی ندارد. با این حال، رئیس‌جمهور در ۱۰ مهر در دیدار با فعالان اقتصادی اظهار داشت: «دیگر قدرت انتخابی وجود ندارد؛ ما مجبور به انتقال هستیم.»
موانع حقوقی و اجرایی
قوانین فعلی کشور به صراحت درباره نحوه انتقال پایتخت سخن نگفته‌اند. طبق قانون تقسیمات کشوری، تشکیل استان جدید نیازمند مصوبه مجلس است؛ بنابراین، تغییر پایتخت که اقدامی بزرگ‌تر محسوب می‌شود نیز بدون تصویب مجلس امکان‌پذیر نخواهد بود.
واقع‌بینی در برابر آرزو
اگر واقع‌بین باشیم، تمرکز امکانات و زیرساخت‌ها در تهران و شرایط سیاسی و اقتصادی کشور، اجرای طرح انتقال پایتخت را دشوار کرده است. این ایده هرچند گاه‌به‌گاه در سخنان مسئولان تکرار می‌شود، اما تاکنون فراتر از یک بحث نظری نرفته است.
