به گزارش وفاق ملی، در چشم‌انداز توسعه پایدار کشور، انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی جایگاه ویژه‌ای یافته‌اند. دولت چهاردهم نیز با جدیت تمام به دنبال گسترش ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی است؛ مسیری سبز و آینده‌نگرانه که می‌تواند وابستگی کشور به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد. اما در دل این حرکت روبه‌جلو، یک چالش اساسی پنهان است: نوسان تولید انرژی.
کارشناسان صنعت برق به یک نکته کلیدی اشاره دارند؛ اینکه انرژی خورشیدی، به‌رغم مزایای زیست‌محیطی و اقتصادی، به دلیل ماهیت متناوب تابش خورشید، نمی‌تواند به‌تنهایی پاسخ‌گوی نیازهای پایداری شبکه برق باشد. در واقع، در نبود آفتاب – چه شب باشد، چه هوای ابری – تولید متوقف می‌شود، ولی نیاز به برق همواره وجود دارد.
اینجاست که نیروگاه‌های تلمبه ذخیره‌ای به‌عنوان حلقه مفقوده در پازل انرژی تجدیدپذیر وارد میدان می‌شوند. به گفته وزیر نیرو، برای پاسخ به نیازهای روبه‌رشد شبکه و تضمین پایداری آن، احداث حدود ۱۰ هزار مگاوات ظرفیت جدید از این نوع نیروگاه‌ها ضروری است.
اما تلمبه ذخیره‌ای چیست و چرا تا این اندازه برای آینده انرژی کشور حیاتی تلقی می‌شود؟
این نیروگاه‌ها بر اساس مکانیزم ساده اما هوشمندانه‌ای عمل می‌کنند: در زمان‌هایی که مصرف برق پایین است – مثلاً در نیمه شب – از برق مازاد برای پمپاژ آب از یک مخزن پایین‌دست به مخزن بالا استفاده می‌شود. سپس، در ساعات اوج مصرف، این آب رها و با چرخاندن توربین‌ها، مجدداً برق تولید می‌شود. در واقع، این سیستم‌ها مانند “باتری‌های آبی عظیم” عمل می‌کنند؛ انرژی را ذخیره کرده و در زمان نیاز بازمی‌گردانند.
نمونه موفق این مدل در کشور، نیروگاه تلمبه ذخیره‌ای سیاه‌بیشه در شمال کشور است که با ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات، تنها نمونه فعال در ایران به شمار می‌رود. اکنون برنامه‌هایی برای افزایش توان عملیاتی این نیروگاه نیز در دستور کار قرار گرفته است.
اما چرا این مدل هنوز در کشور فراگیر نشده؟ بخشی از پاسخ به هزینه‌های اولیه بالای ساخت این نوع نیروگاه‌ها بازمی‌گردد. با این حال، در افق بلندمدت، مزایای آن – از کاهش خاموشی‌ها گرفته تا بهبود کیفیت برق و ایجاد زمینه برای توسعه بیشتر انرژی‌های پاک – هزینه‌ها را توجیه‌پذیر می‌کند.
حسن احمدی، مدیر دفتر مهندسی شرکت مدیریت توسعه منابع آب و نیرو، نیز بر این باور است که هماهنگ‌سازی زمانی بین تولید و مصرف برق در انرژی‌های نو، بدون ذخیره‌سازی امکان‌پذیر نیست. به گفته او، در شرایطی که مثلاً در نیمه‌شب باد می‌وزد ولی مصرفی در شبکه نیست، برق تولیدی بادی می‌تواند از طریق تلمبه ذخیره‌ای ذخیره شده و در ساعات پیک مصرف به مدار بازگردد.
این نگاه تلفیقی، یعنی ترکیب توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر با سامانه‌های ذخیره‌سازی مانند تلمبه ذخیره‌ای، در بسیاری از کشورهای پیشرو در حال اجراست. در آلمان، چین، ژاپن و ایالات متحده، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی بدون توسعه موازی زیرساخت‌های ذخیره‌سازی عملاً متوقف شده است.
نتیجه‌گیری:
اگر قرار است ایران به بازیگر مهمی در حوزه انرژی‌های پاک تبدیل شود، نباید تنها به صفحه‌ی تابان خورشید چشم بدوزد. سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های تلمبه ذخیره‌ای، مانند قلب تپنده‌ای برای چرخه پایداری انرژی، باید در اولویت برنامه‌ریزی‌های کلان قرار گیرد. آینده از آنِ کشورهایی خواهد بود که نه‌تنها برق تولید می‌کنند، بلکه آن را هوشمندانه ذخیره و مدیریت می‌کنند.
